جشن آبانگان

جشن آبان گان روز آبان از ماه آبان برابر با ۴ آبان واژۀ آبان در فرهنگ ایران، آب، نماد آب های پاک و هنگام آب معنی می دهد و جشنِ آبان گان جشنِ ارج گذاشتن و پاسداری از آب های پاکِ روی زمین است. دربارۀ پیدایش جشن آبان گان، گروهی از پژوهشگران بر این باورند که در پی جنگ هایی دراز که بین ایران و توران روی داد، افراسیابِ تورانی دستور داد تا کاریزها و نهرها را در ایران، ویران کنند. پس از پایان جنگ پسر تهماسب که زو نام داشت پیشنهاد کرد تا کاریزها و نهر های خراب را لایروبی کنند، پس از این اقدام و مرمتِ آب راهه ها، بار دیگر آب در کاریزها روان گردید و مردم بالندگی آب ها را جشن گرفتند. در روایت دیگری آمده است که پس از هشت سال خشکسالی که در ایران روی داد در ماه آبان سال بعد، باران شروع به باریدن کرد، آن گاه خرمی و سرسبزی باز آمد، بیماری و فقرِ مردم تمام شد و از آن زمان جشن آبان گان با شادی بیشتری بر پا گردید. به هر حال اکنون زرتشتیان مانند بقیۀ جشن های ماهیانه، جشن آبانگان را گرامی می دارند. و به کنشِ خیر و ارزندۀ پاک نگهداشتن آب ها در زندگی انسان و پاسداری از محیط زیست سالم، گواهی می دهند. در برخی ار روستاها هنوز آب روان در جوی قنات وجود دارد، اهالی آن محل به کنار آب روان می روند، آبان یَشت یا آبروز را که در احترام به آب سروده شده می خوانند و با نیایش خود، اهورامزدا را مورد ستایش قرار می دهند. در شهرهای بزرگ، زرتشتیان به تالار آدریان می روند دربارۀ فلسفۀ جشن ها به ویژه نقش آب در زندگی انسان سخن می گویند و جشن آبان گان را با برنامه های شاد برپا می دارند.

 دکتر کوروش نیکنام.

کتاب از نوروز تا نوروز.                                                                                                                                                    در بعضی کتاب ها نهم ودهم نیز روز جشن نامیده شده ودر مورد ماهیت جشن نیز نظرات متفاوتی ایراد شده.                 ازجمله این نظر

آبان‌ روز از آبان‌ماه، برابر با دهم آبان‌ماه در گاهشمار ایرانی برابر است با جشن آبان گان. جشن آبانگان، جشنی است در گرامیداشت سیاره آناهید (زهره) و رود پهناور و خروشان  آمو دریا، و بعدها ایزدبانوی بزرگ آبها در ایران. سورا آناهیتا، ایزد‌بانوی ایرانی بسیار برجسته‌ای است كه نقش مهمی در آئین های ایرانی دارد و پیشینۀ ستایش و بزرگداشت این ایزدبانو در فرهنگ ایرانی به دوره‌های پیش از زرتشتی در تاریخ ایران میرسد.
درآبان یشت اوستا ، او زنی جوان، خوش‌اندام، بلندبالا، زیباچهره، با بازوان سپید و اندامی برازنده، كمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با طوقی زرّین بر گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی با سد ستارۀ هشت‌گوش بر سر، كفشهایی درخشان در پا، با بالاپوشی زرّین و پرچینی از پوست سگ‌آبی توصیف شده است. اَناهید گردونه‌ای دارد با چهار اسب سفید، اسب های گردونۀ او ابر، باران، برف و تگرگ هستند.
او در بلندترین طبقۀ آسمان جای گزیده است و بر كرانۀ هر دریاچه‌ای، خانه‌ای آراسته، با صد پنجرۀ درخشان و هزار ستون خوش‌تراش دارد. او از فراز ابرهای آسمان، به فرمان اهورامزدا، باران و برف و تگرگ را فرو می‌باراند. معابد آناهیتا معمولا در كنار رودها برپا می شده و زیارتگاه‌هایی كه امروزه با اسامی دختر و بی‌بی مشهور هستند و معمولا در كنار آنها آبی جاری است، میتوانند بقایای معابد آناهیتا باشند. برخی حتی سفره‌های نذری با نام بی‌بی (همچون بی‌بی سه‌شنبه) را بازماندۀ آئینهای مربوط به آناهیتا میدانند.
آناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الهۀ عشق و زیبائی در یونان و «ایشتر»، الهۀ بابلی، به‌شمار میرود.
واژۀ «آب» که جمع آن «آبان» است در اوستا و پهلوی «آپ» و در سانسکریت «آپه» Apa و در فارسی هخامنشی «آپی» میباشد.

این عنصر، همانند عناصراصلی دیگر چون آتش و خاک و هوا در آئینهای ایرانیان باستان مقدس و آلودن آن گناهی بس بزرگ است. برای هریک از چهار عنصر،امشاسپندی (فرشته) ویژه نامگذاری شده است. به گواهی اوستا و نامه‌های دینی پهلوی، ایرانیان عناصر چهارگانه را که پایۀ نخستین زندگی است، میستودند.
در جشن آبانگان، پارسیان به ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه‌ها، فرشتۀ آب را نیایش میکنند. ایرانیان کهن آب را پاک می شمردند و هیچگاه آن را آلوده نمیکردند و آبی را که اوصاف سه‌گانه‌اش (رنگ — بو — مزه) دگرگون می شد برای آشامیدن و شستشو به‌کار نمی بردند.
«هرودوت» مورخ یونانی  می‌گوید: ایرانیان در میان آب ادرار نمیکنند، آب دهان و بینی در آن نمی‌اندازند و در آن دست و روی نمیشویند …
«استرابون» جغرافیدان یونانی نیز می‌آورد: ایرانیان در آب روان، خود را شستشو نمیدهند و در آن لاشه، مردار و آنچه که نا پاک است نمی‌اندازند …

در برگردان فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی می خوانیم : آبان‌روز دهم آبان ماه است و آن را عید میدانند که به جهت همراه بودن دو نام، آبانگان میگویند. در این روز زو ، پسر طهماسپ از سلسلۀ پیشدادیان به شاهی رسید، مردم را به کندن قناتها و نهرها و بازسازی آنها فرمان داد، در این روز به کشورهای هفت‌گانه خبر رسید که فریدون ، بیوراسب (ضحاک — آژی‌دهاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده است که خانه و زندگی خود را دارا شوند …
در روایت دیگری آمده است كه پس از هشت سال خشكسالی در ماه آبان باران آغاز به باریدن كرد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.  زرتشتیان  در این روز همانند سایر جشنها به آدریان‌ها (آتشكده‌ها) می روند و پس از آن برای گرامیداشت مقام فرشتۀ آبها، به كنار جوی‌ها و نهرها و قناتها رفته و با خواندن اوستای آبزور (بخشی از اوستا كه به آب و آبان تعلق دارد) كه توسط مؤبد خوانده می شود، اهورامزدا را ستایش كرده و درخواست فراوانی آب و نگهداری آن را كرده و پس از آن به شادی میپردازند.
جالب اینجاست كه میگویند اگر در این روز باران ببارد، آبانگان به مردان تعلق گرفته و مردان تن و جان خویش را به آب میسپارند و اگر بارانی نبارد، آبانگان زنان است و زنان آبتنی می كنند.
عکس اصلی، معبد آناهیتا در بیشاپور فارس و آخرین عکس، معبد آناهیتا در کنگاور کرمانشاه است.